Renk Tayini
Yüzeysel suların çoğu, renk giderme işlemi olmadan evsel veya endüstriyel kullanımlar için uygun değildir. Çünkü çoğunlukla içinde bulunan çözünmüş veya askıda maddelerin türüne bağlı olarak sular az veya çok renkli olabilirler. Örneğin hümik asit ve hümatlar, tanin, lignin vb. maddeler ile ferrik hümat halinde suda bulunan demir bileşikleri suya renk verir.
Sulardaki doğal renk çoğunlukla negatif yüklü kolloidal partiküllerden ileri gelmektedir. Bu nedenle, bunların uzaklaştırılması çoğunlukla üç değerlikli (alüminyum veya demir gibi) pozitif yüklü metalik iyonlar ile yapılır. Askıdaki maddelerden dolayı da yüzeysel sular oldukça renkli olabilirler. Kırmızı killi topraklardan geçen nehirler, akış sırasında, yağmur sularının katılması ve taşmalar sonucu renkli hale gelirler. Askıda katı maddeler nedeni ile meydana gelen renk “gerçek olmayan veya zahiri renk” adını alır. Buna karşılık bitkisel veya organik çözünmüş maddeler nedeni ile ve kolloidal haldeki maddelerden ileri gelen renk “gerçek renk” olarak isimlendirilir. Renk yoğunluğu genellikle pH’ın artması ile artar.
Yüzeysel sular, boyarmadde içeren atıksular ile kirlenmesi sonucunda renkli hale gelebilirler. Tekstil endüstrisinde boyama işlemleri ve kağıt endüstrisinde kağıt hamuru üretimi esnasında meydana gelen atıklar bu tip kirleticilerdir. Tekstildeki boya atıkları, iz halden kolayca fark edilebilecek seviyeye kadar çeşitli miktarlarda olabilirler. Kağıt hamuru yapılması esnasında çok miktarda lignin türevleri ve diğer maddeler çözünmüş halde yüzeysel sulara karışırlar. Lignin ve türevleri sarımtırak renklidir ve biyolojik ayrışmaya karşı çok dayanıklıdır. Bu tip maddeler doğal sulara verildiklerinde uzak mesafelere kadar etkili olabilen bir renklenmeye neden olurlar.
Doğal bileşenlerden dolayı sularda oluşan renk, suya zararlı veya toksik özellikler vermez. Tabii renk verici maddeler suya sarı-kahverengi bir görünüm verirler.
Doğal organik maddeleri içeren suların rengini gidermek amacıyla klor eklenmesi durumunda suda klorla oluşan bileşikler problem yaratır.
Halk sağlığı açısından elde edilen suyun hijyenik olarak emin olması gerekir. İçme sularının estetik açıdan uygunluğu söz konusu olduğunda renk istenmez.
Renk Tayini Metotları
Renk Tayini yapılmadan önce numuneden askıda katı maddelerin uzaklaştırılması için ön işlemler gereklidir. Kullanılan renk tayini yöntemleri ise;
- Standart renkte çözeltiler ile mukayese,
- Renk ölçme cihazları yardımı ile tayin,
- Arazi metotları ile tayin
gibi metotlardır.
Standart Renk Çözeltileri İle Renk Tayini
Doğal renk içeren sular sarı-kahverengi görünümdedir. Renk tayini için sarı-kahverengi tonlarında açık bir renge sahip olan potasyum kloro platinat çözeltisinden (K2PtCl6) hazırlanmış standartlar kullanılır. Bu çözeltide bir miktar kobalt klorürde bulunur. Bu amaçla 500 mg/L Pt içeren, K2PtCl6 stok çözeltisi hazırlanır. Stok çözeltisinin renk konsantrasyonu 100 birimdir. Bu stok çözeltiden seyreltme yardımı ile seri halde Renk karşılaştırma çözeltileri hazırlanır. Renk karşılaştırma çözeltisinden 250 mL’lik özel standart mukayese tüplerine pipetle 2,5 mL, 5 mL, 10 mL, 15 mL, 20 mL, 25 mL, 30 mL ve 35 mL alınır ve destile su ile ölçü çizgisine kadar tamamlanır. Örneklerin renkleri bu standartlarla mukayese edilerek ölçülür. Görünen renk doğrudan doğruya numuneden ölçülür. Buna karşılık gerçek rengin ölçümü için askıda katı maddelerin girişimini gidermek üzere bu maddelerin sudan uzaklaştırılması gereklidir. Bu işlem numuneyi santrifüjleme sureti ile yapılabilir ve daha sonra analizler saflaştırılmış numunede yapılır. Filtrasyon işlemi rengin Filtre ortamında bir miktar adsorbsiyonla giderilebilmesi yüzünden uygulanmaz.
Renk karşılaştırma çözelti renkleri 5, 10, 15, 20, 25, 30, 35, 40, 45, 50, 60 ve 70 renk birimi olacak şekilde hazırlanır. Bu standartlar kullanılmadığı süre içinde kirlenmeye karşı korunmalıdır. Renk 70 birimi geçerse numune, renk standartlarının konsantrasyon aralığına girinceye kadar destile su ile seyreltilir. Renk pH ile ilgili olduğundan her numunenin pH değerinin de ölçülmesi gerekir.
Renk birimi = (A x 50) / (B) bağıntısı yardımıyla hesaplanır.
Burada;
A: Seyreltilmiş çözeltinin rengi
B: Seyreltme için alınan numunenin miktarıdır.
Özel Araçları İçeren Metotlar İle Renk Analizi
Standart renk çözeltilerinin atılarak zaman zaman yenilenmesi gereği, renk ölçümü için çeşitli cihazların geliştirilmesine neden olmuştur. Bu aletlerin çoğu çeşitli renk standartlarını simüle etmek üzere, standart renklerde cam diskler içermektedirler. Bunların en önemlilerinden biri “Hellige” cihazıdır. Bu tip cihazlar içme suyu laboratuvarlarında kullanılmaktadırlar. Toz, parmak izleri ve benzeri nedenlerle renkli disklerin karakteristiklerindeki değişimler, renk ölçümü için bu gibi yöntemlerin standart metot olarak kabul edilmesine engel olmuştur.
Arazi Metotları İle Renk Tayini
Bazı durumlarda, renk ve diğer parametreleri arazide belirlemek gerekebilir. Standart renk çözeltilerinin ve diğer cihazların kullanımı; kırılma, sızma veya güç kaynağının olmaması gibi nedenlerle pratik değildir. Arazi çalışmaları için taşınabilir “Arazi çanta laboratuvarları” geliştirilmiştir. Bu metotta iki tüp kullanılır. Tüplerden biri numuneyi diğeri destile suyu içermelidir. Destile su tüpünün üzerindeki disk, numunenin rengi ile diskteki renk uyuncaya kadar döndürülür ve disk üzerindeki renk birimi okunur. Bu teknik, arazi kullanımı için standart metot olarak verilmektedir.
Evsel ve Endüstriyel Atıksulara Uygulanabilen Metotlar
Endüstriyel atıkların çoğu renklidir. Sulara renk veren bazı maddeler biyolojik ayrışmaya karşı oldukça dayanıklıdır. Günümüzde renkli suların yüzeysel sulara deşarjı ile ilgili sınırlamalar büyük önem taşıdığından, sarımsı yeşil renkli artıkların renk değerlendirilmesi yukarıda tarif edilen standart işlemlerle yapılmalıdır.