Balık Biyodeneyi
Balığa dokunulduğunda kendi canlılığından ileri gelen herhangi bir hareketlilik izlenmiyorsa balık ölü olarak tanımlanır. Balık Biyodeneyi testinde yapılan değerlendirmede atıksudaki maddelerin seyreltme suyu ile belirli oranlarda seyreltildiğinde balığın 48 saatlik süre içinde canlı kalıp kalmadığı esas alınır. Atıksu içeriği, balığın yüzgeçlerine yapışarak solunum epitellerinin şişmesine ve parçalanmasına neden olarak balıklara zarar verir. Ayrıca yüzgeçlerle alınan zararlı maddele deriye veya sindirim sistemlerine geçerek zehirlenmelere neden olurlar.
Toksik etki atıksuyun seyreltme suyu ile seyreltildiği hacimle orantılı olarak saptanabilir. Buna göre tüm balıkların canlı kalabildiği en küçük seyrelme değeri esas alınarak, atıksuyun balıklara toksik etkisi zehirlilik seyreltme faktörü (ZSF) ile ifade edilir. ZSF faktörü, kullanılan birim atıksu hacmine göre bağıl seyreltme suyu hacimlerinin toplamıdır.
Tüm balıkların yaşadığı (ölmediği) seyreltmenin en küçük değerine ZSF (Zehirlilik Seyreltme Faktörü) adı verilir. Seyreltme faktörü; kaç hacim atıksuyun kaç hacim seyreltme suyu ile seyreltildiğini ifade eder.
Örneğin Zehirlilik Seyreltme Faktörü (ZSF)= 5 denildiğinde,
- 1 hacim atıksu + 4 hacim seyreltme suyu kullanıldığında balıkların ölmediği,
- 1 hacim atıksu + 3 hacim seyreltme suyu kullanıldığında ise öldüğü anlaşılmalıdır.
Zehirlilik seyreltme faktörünün bulunmasına ait bir örnek Tablo aşağıda verilmiştir.
Atıksu Hacmi (birim) | Seyreltme Suyu Hacmi (birim) | 48 saat sonra ölü balık sayısı | Zehirlilik seyreltme faktörü (ZSF) |
1 | 4 | 2 | 5 |
1 | 5 | 0 | 6 |
1 | 7 | 0 | 8 |
Balık Biyodeneyi İçin Gerekli Araç ve Gereçler
- Cam akvaryum (Akvaryum Boyutları: h= 24 cm, a =22 cm, b =32 cm)
- Ölçme pipetleri: 5 ve 10 ml’lik
- Pipetler: 10, 20 ve 50 ml’lik
- Balon jojeler: 100 ml’den 1000 ml’ye kadar
- Mezürler: 100 ml ‘den 1000 ml’ye kadar
- Erlenmeyer: 250 ml’lik
- Beher: 250 ml’lik
- Pastör pipetleri: Havalandırma için
- Termometre: 0-50 oC’lik
- Oksijen metre
- pH metre
Balık Biyodeneyi İçin Gerekli Reaktifler
- Deiyonize su
- CaCI2 (kalsiyum klorür) çözeltisi, 0,5 mol/l: Saf kristal halde 109,55 gram CaCI2 (kalsiyum klorür), CaCI2 6H2O saf suda çözülür ve 1 litreye tamamlanır. 1 ml çözeltide 0,5 mmol Ca+2 bulunur.
- MgSO4 (Magnezyum Sülfat) çözeltisi, 0,5 mol/l: Saf kristal halde 123,25 gram MgSO4 7 H2O deiyonize suda çözülür ve 1 litreye tamamlanır. 1 ml çözeltide 0,5 mmol Mg+2 iyonu bulunur.
- NaHCO3 (Sodyum Bikarbonat) çözeltisi, 0,1 mol/l: 8.401 gram NaHCO3 saf halde tartılır, deiyonize suda çözülür ve 1 litreye tamamlanır. 1 ml çözeltinin 1 litre suya verilmesi halinde, suyun asit kapasitesini 0,1 mmol/l kadar arttırır. ( Ks: 4,3)
- HCl (Hidrojen Klorür): Bu çözeltiden suya 1 ml verilmesi halinde, 1 litre suyun asit kapasitesi 1 mmol/l azalır.
- NaOH (Sodyum Hidroksit) 1 mol/l: 40 gram NaOH suda çözülür ve 1 litreye tamamlanır.
- Sentetik seyreltme suyu: 22 ml CaCI2 çözeltisi, 5 ml MgSO4 çözeltisi ve 5 ml NaHCO3 katılır ve hacim, deiyonize su ile 5 litreye tamamlanır. Sabit pH değerine erişinceye kadar havalandırılır.
- Seyreltme suyu: Seyreltme suyu olarak, Ca+2 konsantrasyonu 2,2 ± 0,4 mmol/l ve Mg+2 konsantrasyonu 0,5 ± 0,1 mmol/l olan, klorsuz içme suları kullanılabilmektedir. Ca+2/ Mg+2 = 4 ile 1 arasında olmalı, Ks: 4,3 veya 0,1 ± 0,02 mmol/l olmalıdır. Ca+2 konsantrasyonu 1,8 mmol/l’den az ise, içme suyuna CaCI2 ilave edilir. Mg+2 konsantrasyonu 0,4 mmol/l’den az ise MgSO4 ilave edilir. Ca+2 iyonlarının konsantrasyonu 2,6 mmol/l’den ve Mg+2 iyonları konsantrasyonu 0,6 mmol/l’den fazla ise içme suyuna deiyonize su ilave edilir.
Ca+2/ Mg+2 = 4 ile 1 arasında değilse, o zaman CaCI2veya MgSO4 çözeltisi ilave edilir ve daha sonra çözelti deiyonize su ile seyreltilir. Ks: 4,3 (seyreltme suyunun asit kapasitesi değeri) 0,12 mmol/l’den fazla ise HCI ilave edilir. 0,08 mmol/l’den az ise NaHCO3 çözeltisi ilave edilir.
Test Balıklarının Balık BiyoDeneyi Öncesi Muhafazası
Havalandırılmış, klorsuz içme suyu bulunan akvaryumlarda test balıkları bekletilir ve su sirkülasyonu sağlanır. 1 litre suda 5 balıktan fazla balık bulunmamalıdır. Durgun su kullanıldığı takdirde, suyun dolanımının yaptırılması, filtrelenmesi ve sık sık yenilenmesi gerekir. Test balığı olarak genellikle “Lebistes Reticulatus, Lepomis Macrochirus, Oryzias Latipes, Pimephales Promelas ve Poecilia Reticulata” kullanılır. Her bir test balığının uzunluğu 30 mm ve ağırlığı ise 0,3 gram olmalıdır. Test balıklarının bekletilmesi sırasında, uygun kuru yem ile beslenmesi gereklidir.
Tercihen dane boyutu 0,0 olan ve genç balıklara verilen yem kullanılır. Test balıklarının bulunduğu suyun sıcaklığı 20 °C’den küçük veya büyük ise, balıklar test suyu sıcaklığı olan 20 °C’ye, en az 48 saat süre ile adapte edilmelidir. Test balıklarının deneylerden önce 1 hafta süre ile bekletme havuzlarında bekletilmesi ve test için hazırlanması uygun olur. Bekletme sırasında balıkların 1 hafta içindeki ölüm oranı %1’i aşmamalıdır.
Balık Biyodeneyi Analizi Yapılışı
5 litre test suyu akvaryuma konur. HCI ve NaOH ile pH 7,0 ± 0,2’ye ayarlanır. Her akvaryuma 5 balık konur. Test boyunca yem verilmez. Sıcaklık (20±1) oC ve çözünmüş oksijen 5 mg/l olacak şekilde ayarlanır. Bu değer çoğu kez havalandırma ile sağlanabilir. Bekleme süresi 48 saattir. Seyreltme suyu ile de benzer şekilde paralel olarak deney yapılır. Eğer bir veya birden fazla balık ölürse, deney geçersizdir. Deneyden sağ çıkan balıklar başka deneylerde kullanılmaz. Bu şekilde balıkların yaşamasını sağlayan en düşük zehirlilik seyreltme faktörü (ZSF) belirlenir.
İyi günler balık biyodeneyi yapılışını bilen arkadaşlarımız varsa yardımcı olabilirler mi ?
İyi Günler Ahmed, Balık Biyodeneyinin yapılışı makalenin en son paragrafında anlatılıyor. Anlaşılmayan nokta neresidir? Yardımcı olmaya çalışalım.
Merhaba. Seyreltme suyunun yapılışında takıldım.
Haklısın seyreltme suyunun hazırlanışı biraz karışık olmuş. Taze olarak hazırlanan standart damıtık veya deiyonize seyreltme suyunun pH’sı yaklaşık 7,8 ve kalsiyum sertliği 250 mg/l (CaCO3 cinsinden) olmalıdır. Çözünmüş oksijen erişimi hava ile doygunluk değerinin en az %90’na ulaşana kadar havalandırılmalıdır. pH 7,8’de sabit kalması için gerekirse sodyum hidroksit veya hidroklorik asit ilave edilmelidir.
Teşekkür ederim herhangi bir sorun kalmadı ama validasyon çalışması yapacam bu konuda tecrübesizim nasıl yardımcı olabilirsiniz?
Sorun kalmadığına sevindim. Balık biyodeneyi validasyon çalışması enstrümantal cihazlarla yapılan validasyon çalışmalarından zordur. Çünkü çalışma için aynı boy, sağlık vb. gibi aynı özellikleri taşıyan balıklar olması gerekiyor. Bu nedenle aynı özellikleri taşıyan balıklar bulup aynı atıksu ile çalışmalarını yapman gerekiyor.
Kolay gelsin. Atıksu da kullanılan Lebistes Reticulatus cinsi balıkları deniz suyunda kullanmamızda bir sakınca var mıdır acaba yada hangi cins balık kullanmamız uygundur teşekkürler.
Merhaba Emre Bey, Lebistes tatlı su balığı olduğu için deniz suyunda kullanmanız uygun olmaz elbette. Deniz suyunda balık biyodeneyi analizleri için deniz suyunda yaşamaya uygun akvaryum balıklarını kullanmanız gerekmektedir.
Kolay gelsin. Balık biyodeneyi ile ilgili ingilizce yayınlar (artıcles) var mı? Lütfen benimle adreslerini paylaşabilir misiniz?
Merhaba, Balık Biyodeneyi analizi için bizim yararlandığımız kaynaklar “TS 5676” ile “SKKY Numune Alma ve Analiz Metotları Tebliği” dir. Google araması ile bulabileceğinizi düşünüyoruz.
Merhaba Hocam, bu yazıdan alıntı yapmak istiyorum, ancak bunun için nasıl referans verebilirim?
Merhaba, Balık Biyodeneyi analizi için kullanacağınız kaynak, analiz standardı olan TS 5676 olacaktır. Bunun yanında “SKKY Numune Alma ve Analiz Metotları Tebliği” ve sitemizi de kaynaklarda gösterirseniz seviniriz. Saygılarımızla.
İyi günler kolay gelsin. Atıksu etiketiyle yapıldığında anlattığınız adımları kullanıyoruz ancak deniz suyunda başka bir ön işlem yada farklı bir method kullanılmalı mı?
Emre Bey Merhaba, herhangi bir ön işlem veya farklı bir metot bulunmamaktadır. Deniz suyunda yapılan Balık Biyodeneyi atıksuda yapılan şekilde yapılıyor fakat suyun iletkenliğinin yüksek olmasından dolayı kullanılan balık cinsi farklıdır. İyi Çalışmalar Dileriz.
Teşekkürler, iyi çalışmalar.
Merhaba, Analizde çözünmüş oksijen değerinin 5 mg/L olması gerektiği yazıyor, daha yüksek olabilir mi? Genelde atık suda 8-9 civarı oluyor bu değer. 5 mg/L’yi sağlamamız mı gerekiyor acaba? Yardımcı olursanız çok sevinirim.
İyi günler. Ellerinize sağlık. Akut zehirlilik testlerinden biri olan ASTM E729 deneyini (Conducting Acute Toxicity Tests on Test Materials with Fishes, Macroinvertebrates, and Amphibians) Türkiye’de yapabilen bir yer var mıdır?
Teşekkür ederim.
Harun Bey Merhaba, biraz araştırma yaptık ama Türkiye’de ASTM E729 standardından yetki almış bir deney laboratuvarı maalesef bulamadık.
Analizlerde 5 tane tank kullanmamız gerekiyor. Peki tankların hangilerinde reaktifler olacak? Hangi miktarda olacak?
Emre Bey Merhaba,
Balık Biyodeneyi analizinde 4 adet tank kullanmanız yeterlidir. Şu şekilde; Analizi yapılacak numune için Yönetmelikte geçen “Zehirlilik Seyrelme Faktörü (ZSF)” sınır değeri “5” diyelim. Bu sınır değerin bir altı olan “4” ve bir üstü olan “6” sınır değerleri için, bir de “Seyreltme Suyu” için numuneler hazırlanarak çalışma yapılması gerekmektedir. Zehirlilik seyreltme faktörünün bulunmasına ait örnek Tablo makalede yer almaktadır. Ayrıca “Su Kirliliği Yönetmeliği Numune Alma ve Analiz Metotları Tebliği Ek-1’de size yardımcı olacaktır.
Sayın İlgili,
Öncelikle şimdiden teşekkür ederim. Bir yatırım yapmayı planlıyoruz. Yatırım için makina tedarikçisine metal endüstrisi kabul edilebilir atık su değerlerini gönderdim. Firma balık biyodeneyi haricindeki değerleri tutturabileceğini, balık biyodeneyi için herhangi bir fikri olmadığını belirtti. Makine yapıldıktan sonra balık biyodeneyi yapılabilecek. Anlaşmamızı Türkiye atık su şartlarını uyumlu bir makine için yapıyoruz fakat firma balık biyodeneyini kabul edemiyor. Diğer değerler uygun olursa balık biyodeneyinin de uygun olma ihtimali yüksek midir?
Batu Bey Merhaba, Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Metal Sanayi atıksularının alıcı ortama deşarj kriterlerinde yer alan parametrelere baktığımız zaman Ağır Metallar, KOİ, Yağ ve Gres, AKM, pH, Balık Biyodeneyi gibi parametrelerden oluşmaktadır. Maalesef diğer parametrelerin sınır değeri sağlaması ZSF değerinin de sınırı sağlayacağı anlamasına gelmez. O zaman diğer parametreler uygunluğu sağladığı zaman ZSF’de sınır değeri sağlar ise bu parametre neden analiz listesinde var diye sorarlar. Başka bir örnek olması adına; Evsel Nitelikli Atıksular tablosunda yer alan KOİ ve BOİ arasında literatürde belli bir oran vardır. KOİ analiz sonucundan BOİ’nin değeri tahmin edilebildiği halde bu analizlerin ayrı ayrı yapılıp sınır değer ile karşılaştırılması istenir. Ama yine de Balık Biyodeneyindeki mantık, atıksu içeriğinde yer alan maddelerin (AKM, Yağ ve Gres gibi) balığın yüzgeçlerine yapışmayacak ve yüzgeçlerle alınan zararlı maddelerin deriye veya sindirim sistemlerine geçerek zehirlenmeye neden olmayacak seviyede olmasıdır.
Merhabalar, balık biyodeneyini kapsamımıza almak için çalışmalar yapıyoruz ama validasyonda aklımızda sorular var mesela kalite kontrolü yapılıyor mu? Yapılıyorsa bir CRM’si var mı? Validasyon yaparken lOD, lOQ çalışılıyor mu? Diğer validasyonlardan farklı olduğu kesin ama nasıl yapılıyor hiçbir bilgiye ulaşamadık.
Hatice Hanım Merhaba, belirttiğiniz gibi Validasyon ve Belirsizlik kapsamında sonuç elde edebileceğimiz bir deney değildir. Balıklar için uygun ortam şartları tekrardan sağlanamadığı için tekrar üretilebilirlik çalışmaları yapılamamaktadır. Metottan kaynaklı olarak referans malzeme bulunmadığı için kalite kontrol noktası mevcut değildir. Bildiğiniz gibi deneyden sağ çıkan balıklar, tekrar kullanılamamaktadır. Eğer balıklar öldü ise “Haşaa” tekrar diriltip deneyde tekrarlanabilirlik çalışmasında kullanılamayacağı için yapılabilecek bir çalışma bulunmamaktadır.