PM10 Numunesi Örnekleme
Hızlı nüfus artışı ve yaşam şeklindeki değişikliğin beraberinde getirdiği enerji ihtiyacındaki artış ve endüstri devrimiyle birlikte kentlerin büyümesi, fosil yakıtların, araç kullanımının artması, hızlı endüstrileşme ve buna karşılık planlama ve çevresel düzenlemelerdeki yetersizlikler sonucu gittikçe artan hava kirliliği dünyanın birçok ülkesinde olduğu gibi ülkemizde de ciddi düzeyde sağlık ve çevre sorunlarına yol açmıştır.
Partiküler madde (PM) üzerine yapılan çalışmalara önem verilmesinin temel sebebi bu kirleticinin insan sağlığı ve iklim değişikliği üzerine etkilerinin fark edilmesidir.
Partiküler madde (PM); organik ve inorganik maddelerin kompleks karışımını temsil eden, havada katı, sıvı yada her iki halde de askıda kalabilen partikül karışımlarından oluşan bir hava kirleticisi olarak tanımlanmaktadır.
Bu partiküller büyüklüklerine, bileşimlerine ve oluşum kaynaklarına göre farklılık gösterirler. Özellikleri, partikül büyüklüğü olarak adlandırılan aerodinamik çaplarına göre özetlenmektedir; akciğerlere ve üst hava yollarına ulaşabilen kaba partikül olarak tanımlanan ve aerodinamik çapları 10 μm’den daha küçük olan havada asılı partikül maddelere PM10 denir.
TS EN 12341 uluslararası standardına göre PM10 ölçümü için numune alma süresi 24 saattir. Bununla birlikte daha düşük derişimler daha uzun numune alma süresi gerektirirken daha yüksek derişimler daha kısa numune alma sürelerini gerektirebilir.
Numune alma cihazlarının davranışı rüzgar hızı, nem, sıcaklık ve basınç gibi bir çok faktörden etkilenmektedir. Ortam havasında mevcut partikül boyutlarının ve bileşimlerinin geniş aralıkta olması, PM10 miktarının belirlenmesi için geliştirilen cihazlarda çeşitliliğe yol açmıştır.
Numune almak için düşük, yüksek veya çok yüksek örnekleme hacimli sistemler kullanılır.
- Düşük hacimli sistemlerde PM10 örneklemesi için akış hızı 2,3 m3/saat
- Yüksek hacimli sistemlerde akış hızı 68 m3/saat
- Çok yüksek hacimli sistemlerde ise akış hızı 77,9 m3/saat olmalıdır.
Ortam havasında PM10 Örneklemesi yapılacak yer seçilirken yerin makro çevre ölçeği (deney yerinin tipi) ve mikro çevre ölçeği (doğrudan istasyonu çevreleyen alan) bakımından bütünlüğüne gereken özen gösterilmelidir.
PM10 numune alma cihazının girişi etrafındaki hava akışı balkonlar, ağaçlar, düşey yüzeyler veya duvarlar gibi engeller ile kısıtlanmamalıdır.
PM10 numune alma cihazının girişi çevredeki diğer kaynaklardan taşınan baca dumanlarından sakınmak için lokal kaynaklardan uzakta konumlandırılmalıdır.
Birden fazla numune alma cihazı varsa bütün numune alma cihazlarının girişleri zeminden 1,5-8 metre arasında ve aynı yükseklikte olmalıdır.
PM10 numunesi örnekleme yerinin tipi belirlendikten sonra gerçek deney yerlerinin seçiminde, erişilebilirlik, saldırılara karşı güvenlik, dış hava şartlarına karşı korunma, elektrik ve telefon olmak üzere bir takım faktörler göz önünde bulundurulmalıdır.
PM10 Örnekleme İşlemi;
PM10 numune alma cihazı, doğrudan bir filtre (kuvars fiber) taban malzemesi ve ayarlanmış akış cihazı ile bağlantılı bir PM10 numune girişinden meydana gelmektedir. Daha sonra filtre üzerine toplanan PM10 kütlesi gravimetrik olarak tayin edilir. Filtreler sahaya gitmeden önce tartım odasında 20oC, %50 bağıl neme şartlandırıldığı bir ortamda toz korumalı olacak şekilde 48 saat açık durumda bırakılır. Toz yüklü filtreler tartmadan önce yine aynı şartlara getirilerek tartım işlemi yapılır. Kullanılan terazinin hassasiyeti en az 10 µg olmalıdır. PM10 miktarı, gravimetrik olarak tayin edilen toz miktarının numune alma cihazının toplam örneklediği akışa bölünmesiyle bulunur.
PM10 miktarı, farklı deney yerlerinde, farklı zamanlarda ve farklı iklim şartlarında elde edilmiş PM10 sonuçları ile güvenilir bir şekilde karşılaştırma yapabilmek için standart sıcaklık (273 K) ve basınç (101,3 KPa) şartlarında ifade edilmelidir.
PM10 numunesi alma süresince ortalama akış hızı, başlangıçta ayarlanan akış hızının ±5’i içerisinde olmalıdır ve numune alma süresince tüm ani akış hızları başlangıçta ayarlanan akış hızının ±10’u içerisinde kalmalıdır.
NOT: Çok yüksek hacimli sistemlerde toplam akış hızının değeri kritik olmadığı için ±20 sapmaya izin verilir.
