Bisfenol A (BPA) Nedir

Bisfenol A (BPA) vücutta çok düşük miktarlarda bile bulunduğunda laboratuvar hayvanlarının üreme sistemlerinde değişikliğe yol açtığı gösterilmiş, kalıcı olmayan bir bileşik. Bu bileşiğin günlük hayatımızda kullandığımız şeylerle sürekli olarak vücudumuza girmesi, onu işlevsel olarak kalıcı kimyasallar ile eşdeğer hale getiriyor.

 

Bisfenol A (BPA) vücutta bulunan miktarına bağlı olarak üreme sisteminde, beyinde ve metabolik işlemlerde etki gösteriyor. Belirli bir dozdaki BPA’nın hem kanserojen etkisi var hem de vücutta zararlı oksijen bileşiklerinin birikmesine yol açabiliyor. Bunlar da ileride diyabet ve kalp-damar hastalıkları gibi sağlık problemlerine neden olabiliyor.

 

Bisfenol A (BPA) Nedir?

 

İlk olarak 1891 yılında Rus kimyager A. P. Dianin tarafından sentezlenen Bisfenol A (C15H16O2) dünya çapında en fazla kullanılan endüstriyel kimyasallardan biri. Kemirgenler için yapay östrojen olarak tasarlanmış ancak yapısal analoğu dietilstilbesterolün (DES) daha etkili bir molekül olduğu belirlenince kullanılmasından vazgeçilmiş. Bisfenol A (BPA) daha sonra çapraz bağlayıcı özelliği nedeniyle polikarbonat plastikler ve yapıştırıcı kimyasal reçinelerde yaygın olarak kullanılmaya başlanmış. Yapılan analizlerde havada, toprakta, suda ve insan vücudunda -insan serumunda, sütte, tükürükte ve idrarda nanomolar derişimlerde- Bisfenol A (BPA) bulunmuş. Aynı zamanda amniyotik sıvıda anne kanında olduğundan beş kat daha yüksek derişimde ölçülmüş. Kemirgenlerin embriyonun gelişimini büyük ölçüde tamamladığı, bütün organ taslaklarının oluştuğu, üçüncü aydan doğuma kadarki fetal dönemde ve doğumdan hemen önce, doğum sırasında veya hemen doğumdan sonraki perinatal dönemde BPA’ya maruz kalması durumunda, hormonlarla ilişkili örneğin meme ve yumurtalık kanseri gibi kanserlerin görüldüğü yapılan çalışmalarla gösterilmiştir.

 

Bisfenol A (BPA) Nerelerde Bulunabilir?

 

Polikarbonat plastikler besin ve içecek paketlerinde -su şişelerinde ve biberonlarda-, darbeye dirençli güvenlik ekipmanlarında ve hastane setleri gibi medikal gereçlerde kullanılıyor. Bisfenol A (BPA) aynı zamanda yazar kasa kâğıtları ve ATM makbuzları gibi termal kâğıt ürünlerinde de bulunabiliyor. BPA’nın bulunduğu reçineler konserve kutuları, şişe kapakları ve su boruları gibi metal ürünlerin kaplanmasında kullanılabiliyor. Dişçilikte kullanılan bazı malzemeler nedeniyle de BPA’ya maruz kalınıyor.

 

Bisfenol A (BPA) Vücuda Nasıl Girer?

 

Bisfenol A (BPA) tam gerçekleşmeyen polimerizasyon ve polimerlerin olağan dışı sıcaklıklara -mikrodalgaya maruz kalarak bozunması nedeniyle konserve kutularının epoksi reçine kaplamalarından ve polikarbonat sofra takımları, gıda depolama kapları, su şişeleri ve biberonlar gibi malzemelerden gıdalara ve içeceklere sızabilir. Ayrıca deri tarafından emilim ve solunum gibi farklı yollarla sürekli olarak nanomolar derişimlerde BPA’ya maruz kalıyoruz. Son zamanlarda yapılan çalışmalar yazar kasa makbuzlarına temas edildiğinde bile insanların BPA’ya maruz kaldığını gösteriyor. BPA’ya ne kadar maruz kalındığının ve bunun ne kadar risk oluşturduğunun belirlenmesi için ise daha fazla çalışmaya gereksinim var.

 

Bisfenol A (BPA) İnsanları Neden Endişelendiriyor?

 

Bu endişenin ilk nedeni insanların yaygın bir şekilde BPA’ya maruz kalması. İlgili kuruluşlarca ABD’de 6 ve daha üstü yaşlardaki kişilerin %93’ünde tayin edilebilir seviyede Bisfenol A (BPA) bulundu. BPA’ya maruz kalma yaygın bir durum olduğu için BPA’nın en ufak bir yan etkisi dahi büyük bir toplumsal sağlık sorununa yol açabilir. Bazı laboratuvar hayvanlarında yapılan çalışmalarda düşük dozda BPA’ya maruz kalınmasıyla dahi fetüste ve yeni doğanda gözlenen gelişimsel bozukluklar özellikle ebeveynleri endişelendiren diğer bir neden.

 

Çok sayıda hayvan denek üzerindeki çalışma ve kısıtlı sayıda insan denek üzerinde yapılan çalışmalar vücuttaki BPA’nın sağlığa olumsuz etkileri olabileceğini gösteriyor. Prenatal dönemde ve çocuklukta BPA’ya maruz kalınmasının sinirsel gelişim, obezite ve üreme sağlığı ile ilgisi araştırılıyor.

 

İnsan Çalışmalarındaki Kısıtlar

 

İnsan çalışmalarında üç temel kısıt vardır. İlki benzer sağlık sorununa sahip kişilerle ilgili yapılan çalışmaların azlığıdır. Bundan sonra yapılacak çalışmalar karşılaştırılabilir sonuçlar içermelidir. İkincisi kısa biyolojik yarı ömrü nedeniyle BPA’nın yanlış sınıflandırılması olasılığıdır. İdrardaki Bisfenol A (BPA) derişiminin son 6-12 saatteki maruz kalmayı yansıttığı düşünülmektedir. Dolayısıyla uzun süreli maruz kalmanın sonucunu tek bir idrar örneği ile doğru şekilde sınıflandırmak mümkün değildir. Son olarak BPA’nın etkilerine daha duyarlı olan bebeklerde ve çocuklarda sağlık etkileri üzerine çok az çalışma vardır.

 

ABD Gıda ve İlaç Dairesi’nin yayımladığı Bisfenol A (BPA) ile ilgili çalışmaları takip edip derleyen bir çalışma grubunun yayımladığı, 2014 yılına ait güncel rapora göre ağız yolu ile 5 mg/kg BPA’ya maruz kalmak önceki raporlarda da belirtildiği gibi olumsuz etki göstermeyen seviye olarak gösterilmiştir. İncelenen çalışmalar, etki tanımlaması ve risk yönetimi için daha doğru ve kesin sonuçların elde edileceği çalışmaların gerektiğini göstermektedir. Farmakokinetik veriler (ilaçların vücutta emilimi, dağılımı, dönüşümü ve atılması gibi süreçleri matematiksel modeller kullanarak ifade eden bilim dalı) ve biyoizleme verileri, BPA’nın alındıktan sonra hızlı ve etkin bir şekilde vücuttan atıldığını doğrulamaktadır.

 

Bisfenol A (BPA) Kaynakları ve Besinlerden Tahmini Alınma Miktarları

 

Yaş Grubu	Kaynak	Besinlerden Alınma (μg/kg/gün)
		Ortalama	95’lik yüzde
Bebekler 0-6 ay	Anne sütü	0,3	1,3
	Polikarbonat biberonlar ve formül mama (toz/sıvı)a	2,0-2,4	2,7-4,5
	Sadece formül mama (toz/sıvı), biberon yoka	0,01-0,5	0,1-1,9
Bebekler 6-36 ay	Anne sütü ve katı gıda (en iyi-en kötü durum)b	0,1	0,3-0,6c
	Polikarbonat biberonlar, formül mamaa ve katı gıda	0,5-0,6	1,6-3,0c
	Sadece formül mama, biberon yoka ve katı gıda (en iyi-en kötü durum)b	0,01-0,1	0,1-1,5c
Çocuklar 3+ yaş	Meyveler, tatlılar, sebzeler, et, çorbalar, deniz ürünleri, gazlı içecekler (en iyi-en kötü durum)b	0,2-0,7	0,5-1,9c
Yetişkinler	Meyveler, sebzeler, tahıllar, et, çorbalar, deniz ürünleri, tatlılar, gazlı içecekler, çay, kahve, alkollü içecekler (en iyi-en kötü durum)b	0,4-1,4	1,0-4,2c

^aSadece formül mama, anne sütü yok.
^bEn kötü durum günlük %100 ve en iyi durum günlük %25 paketlenmiş gıda ve içecek kullanımını varsaymaktadır.
^cUygulanan modele göre en yüksek tüketim değerlerine göre rapor edilmiştir.