Tersine Lojistik Uygulamaları Nasıl Yapılır?

Tersine Lojistik Nedir? “Ürünün ve bilginin, değerinin geri kazanılması veya uygun şekilde yok edilmesi için, tüketim noktasından kaynak noktasına doğru etkin akışını planlama, uygulama ve kontrol etme aktivitelerinin bütünü” olarak tanımlanabilir. Tersine lojistik günümüzde tedarik zincirinde anahtar süreçlerden biri olarak kabul görmektedir. İyi bir tersine lojistik uygulaması işletmenin rekabet gücünü, esnekliğini ve müşterinin işletmeye olan güvenini arttırır.

 

Ürün, bileşen, ekipman ve materyaller, aşağıda belirtilen sebeplerle tedarik zincirinde tersine lojistik uygulamasına konu olabilir:

• Yetersiz kalite, üretim fazlası gibi sebeplerle geri dönüşler,
• Hatalı ürünleri geri çağırmalar,
• Zamanlama ve ürün kalitesi açısından talep ve tedariğin eşleşmemesi durumunda geri dönüşler,
• Garanti kapsamında ürünlerin tamir veya eşdeğeri ile değiştirilmek üzere geri dönüşler,
• Kullanım sonu (end-of-use) ve ömür sonu (end-of-life) yeniden üretim, geri dönüşüm veya uygun şekilde yok etme amacı ile geri dönüşler.

 

Ürünü Tekrar Dağıtmak

Tersine lojistik, ekonomik, ekolojik, yasal sebeplerle veya sosyal sorumluluk olarak uygulanabilir. Tedarik zincirinde son kullanıcıdan üreticiye dönen kullanılmış ürünleri tekrar dağıtmak için izlenecek birkaç alternatif yol vardır:

• Outlet ile satış: Daha çok marka duyarlı işletmeler tarafından uygulanır. Üretici ürünleri geri alır ve işlemlerden sonra kendi outlet mağazalarında satar.
• İkincil pazarlara satış: Ürünleri düşük fiyata alan işletmeler kendi mağazalarında veya diğer perakendeciler aracılığı ile satar.
• Yeniden üretim veya yenileme: Üretici üründeki problemi belirler ve tamir eder. Giderilemeyen bazı arızalarda ve yeni parça eklenmesi durumunda, daha düşük kalite düzeyinde de olsa ürünün temel özellikleri korunur.
• Kuramlara bağış: Bazı durumlarda ürünü belirli organizasyonlara vermek aynı zamanda işletmeye vergi avantajı sağlar.
• Geri dönüşüm: Geri dönüşümün ardında ekolojik motivasyonun etkisi vardır. Bazı yasalar ve gruplar üreticileri, çevreye duyarlı programları uygulama konusunda zorlar. Üründe kullanılan yeni malzeme miktarını azaltmak için yeniden kullanım veya geri dönüşüm de uygulanabilir.
• Geri dönmüş ürünün internette açık artırma ile satışı: Bu uygulamanın gittikçe artması beklenmektedir.
• Gömme: Yok etme son seçenek olmalıdır. Bu durumda, en az maliyetle veya enerji kazanımı ile (örn. yakma) yok etme uygulanmalıdır.

İyi bir tersine lojistik uygulaması müşterinin riskini azaltacağından işletmenin rekabet gücünü de arttıracaktır. Müşterinin gerektiğinde ürünü geri vereceği ve hatta ürünün değerlendirileceği bir sistemin olduğunu bilmesi, işletmeye olan güvenini arttırır. Tersine lojistik, işletmenin esnekliğini de arttırır. Birçok işletme, satamadığı ürün stoklarına sahiptir. Bunlar kolayca bileşenlerine ve materyallerine ayrıştırılabilir hale getirilirse, hem maliyet avantajı sağlayacak hem de işletmenin pazarda başarılı olma şansı artacaktır.

 

Ürün Geri Kazanım Süreçleri

Tamir: Tamiratın amacı, kullanılmış ve geri dönmüş ürünü yeniden çalışır veya kullanılabilir hale getirmektir. Tamir edilmiş ürünün kalitesi genellikle yeni ürün kalitesine göre biraz daha düşüktür. Tamirat genellikle sınırlı düzeyde de-montaj ve montaj gerektirir.

 

Ürün yenileştirme: Ürün yenileştir­menin amacı, kullanılmış ürünü, belirlenmiş kalite düzeyine getirebilmektir. Kalite standartları, yeni üründe olduğu kadar sıkı değildir. Kullanılmış ürün de-montaj ile modüllerine ayrıldıktan sonra kritik modüller kontrol edilir ve gerekiyorsa değiştirilir. Uygun modüller yenilenmiş ürüne monte edilir. Bazen ürün yenileme sürecinde eski modüller, teknik olarak daha iyi olan modül ve parçalarla değiştirilerek, ürün geliştirmesi (upgrade) gerçekleştirilir. Askeri ve ticari uçaklar, yenileştirme sürecinden geçen ürünlere örnek olarak gösterilebilir. Ürün yenileştirme, ürünün kalitesini artırır ve ömrünü uzatır.

 

Yeniden üretim: Yeniden üretimin amacı, kullanılmış ürünü yeni ürüne uygulanan kalite standartlarına uygun hale getirmektir. Kullanılmış ürün tamamıyla de-monte edilir, tüm modüller ve parçalar kontrolden geçirilir. Aşınmış, eskimiş veya teknolojik olarak modası geçmiş parça ve modüller yenisi ile değiştirilir. Tamir edilebilir parça ve modüller onarılır ve testlerden geçirilir. Uygun parçalar ve modüller monte edilir. Yeniden üretim sırasında üründe geliştirme de sağlanabilir.

 

Ürün yamyamlaştırma: Yukarıda sayılan 3 tip geri kazanımda, kullanılmış ürünün büyük bir kısmı yeniden kullanılmaktadır. Yamyamlaştırmada ise ürünün sadece ufak bir kısmı yeniden kullanılır. Amaç, kullanılmış ürün veya bileşenden, kullanılabilir sınırlı bir dizi parçanın geri kazanılmasıdır. Bu parçalar başka ürün veya bileşenlerin tamir, yenilenme veya yeniden üretiminde kullanılır.

 

Geri dönüşüm: Yukarıda sayılan geri kazanımlarda amaç, kullanılmış ürünlerin ve bileşenlerin işlevlerinin ve özelliklerinin mümkün olduğunca korunmasıdır. Geri dönüşümde ise, ürün ve bileşenlerin özellik ve fonksiyonları kaybolur. Amaç, kullanılmış ürün ve bileşenlerin materyallerinin yeniden kullanılabilmesidir. Geri dönüşüm çok sayıda kullanılmış ürüne uygulanmaktadır. ABD, İngiltere, Almanya gibi birçok ülkede ıskartaya çıkmış araba ağırlığının  %75’ini oluşturan neredeyse bütün metal parçaları geri dönüşüme tabi tutulmaktadır.

 

Geri kazanım-Yeniden kullanım

Son yıllarda çevresel kaygılar yeniden kullanıma olan ilgiyi arttırmıştır. Avrupa Birliğine dahil birçok ülkede otomobil, elektronik eşya gibi birçok ürünün toplanması sorumluluğu üreticilere verilmiş durumdadır. Birçok ülkede yasalarla ulusal toplama ve geri kazanım sistemleri kurulmaktadır.

 

Ürün geri alımı en belirgin yaşandığı sektörlerden birisi, otomotivdir. Hollanda’da trafik kazalarında zarar görmüş otomobillerin %90’ında işleyen ulusal bir sistem başarıyla uygulanmaktadır. ABD’de camın %20’si, kağıt ürünlerinin %30’u, alüminyum kutuların %61’i geri dönüştürülürken, her yıl 10 milyon araba ve kamyonun %95’i geri dönüşüme girmekte ve bu araçların %75’i yeniden kullanım için geri kazanılabilmektedir.

 

İşletmeler artık uzun dönemli planlarını tersine lojistik stratejileriyle oluşturmaktadır. Örneğin, BMW’nin stratejik amacı, 21. yy.’da tamamıyla geri kazanabilir otomobiller tasarlamaktır. Tersine lojistik, çelik, elektronik, bilgisayar, kimya, ilaç, tıbbi araçları da içeren birçok endüstride kullanılmaktadır.

 

Lojistik maliyetleri ABD ekonomisinin yaklaşık %9.9’unu oluşturmaktadır. Ancak işletmeler tersine lojistik aktivitelerini yeterince takip etmediklerinden, bunların tutarını tam olarak belirlemek güçtür. Rogers ve Tibben-Lembke’nin 2001’de yaptığı çalışmada, işletmelerden alınan bilgiler ışığında, tersine lojistik maliyetlerinin, toplam lojistik maliyetlerinin yaklaşık %4’ü kadar olduğu görülmektedir. Bu durumda tersine lojistik maliyeti, ABD GSMH’sının yüzde yarımı kadardır. Tersine lojistik aktivitelerinin ekonomide önemli bir rolü olduğu ve öneminin daha da artacağı söylenebilir.