Baca Gazında İslilik Ölçümü
Baca gazlarındaki aşırı duman yoğunluğu, ısıtma cihazlarında tortu oluşumuna neden olarak verimliliği olumsuz etkiler. Bu yüzden ısıtma cihazlarında kullanılan damıtık yakıtların temiz yanma özelliklerini veya ısıtma cihazlarından çıkan dumanları Yönetmeliklerde belirtilen sınır değerler ile karşılaştırmak için İslilik Ölçümü yapılır. İslilik, TS 9503 standardına göre görsel karşılaştırma yöntemi veya fotometrik yöntemlerle tayin edilir.
İslilik ölçülürken, 16 °C sıcaklıkta ve 101 kPa basınçta, süzgeç kağıdının her bir 645 mm2‘lik etkin yüzey alanı başına toplam 36,9 ± 1,65 L baca gazı geçişi sağlayabilen bir deney cihazı kullanılır.
İslilik ölçme cihazı ve bağlantı hattı, baca gazı numunesinin bacadan deney cihazına kadar alacağı yol 410 mm’yi aşmayacak şekilde düzenlenmelidir. Deney cihazı ve bağlantıları, süzgeç kağıdının etkilenmemesi için, baca gazı numunesini, kağıdın yanma sıcaklığının altında, fakat gazın çiğlenme noktasının üzerindeki bir sıcaklığa kadar soğutabilmelidir.
Görsel karşılaştırma yönteminde; duman ölçeği üzerindeki lekelerden, deney lekesinin rengine veya tonuna en benzer olanının numarası, fotometrik yöntemde ise; yansıyan ışıktaki azalma yüzdesinin 10’a bölünmesiyle elde edilen sayı duman yoğunluğunu belirtir.
Baca Gazında Görsel Karşılaştırma Yöntemiyle İslilik Ölçümü
Süzgeç kağıdı islilik ölçme cihazına yerleştirilir ve süzgeç kağıdı tutucusuna sıkıca tutturulur. Süzgeç kağıdı 45° açı ile üzerine düşürülen parlak gün ışığının 0°’de (dik açı ile) gözlendiğinde % 82,5 – 87,5’ini yansıtan beyaz kağıttan yapılmış olmalıdır. Temiz bir süzgeç kağıdının etkin yüzeyinden standard şartlarda 476 L/s.m2 debiyle temiz hava geçirildiğinde süzgeç kağıdının sebep olduğu basınç düşüşü 1,7 – 8,4 kPa arasında olmalıdır. İslilik cihazı, baca gazı sondasına bağlanır. Gaz borusuna duman alınırken, gaz sondası, ucu gaz borusunun merkez hattına gelecek şekilde yerleştirilmelidir.
Süzgeç kağıdının belirli bir yüzey alanından belirli bir hacimde baca gazı geçirilir. Süzgeç kağıdı çıkarılır. Süzgeç kağıdının arkasına, 45° açı ile üzerine düşürülen parlak gün ışığının 0°’de (dik açı ile) gözlendiğinde % 75’inden fazlasını yansıtan beyaz kağıt veya plastik yerleştirerek, süzgeç kağıdında oluşan leke, leke ölçeğindeki ilk lekenin ortasındaki delikten görünecek şekilde ölçeğin altına yerleştirilerek, sırayla leke ölçeğindeki lekelerle karşılaştırılır. Duman leke ölçeği, üzerinde 0’dan 9’a kadar numaralandırılmış, grinin doğal tonları üzerinden beyazdan siyaha kadar değişen renklerde, basımla veya diğer yöntemlerle oluşturulmuş 10 leke bulunan beyaz karton veya plastik karttır.
Duman leke numarası, süzgeç kağıdındaki lekenin, leke ölçeğinde renk veya ton olarak uyuştuğu lekenin numarası olarak alınır. Süzgeç kağıdındaki lekenin renk veya tonu, leke ölçeğindeki bir önceki lekenin renk veya tonundan koyu, bir sonraki lekenin renk veya tonundan açık ise, leke numarası olarak bir önceki leke numarasının yarım numara büyüğü alınır.
Örnek: Süzgeç kağıdındaki lekenin renk veya tonu, leke ölçeğinde 4 numaralı lekenin renk veya tonundan koyu, 5 numaralı lekenin renk veya tonundan açık ise, leke numarası 4,5 olarak alınır.
Duman leke numarası 9’dan yüksek ise “duman leke numarası No. 9’dan büyük” olarak rapor edilir.
Duman leke numarası, duman nedeniyle yansıyan ışıktaki azalmanın 10’a bölümü olarak tanımlanmıştır. Bu nedenle, duman ölçeği, ilk leke, yani yansıyan ışığı azaltmayan baca gazının duman leke numarası (ölçeğin zemin rengi ile aynı olan daire) 0 olarak, son leke, yani gelen ışığın sadece % 10’unu yansıtan ve ışığın yansımasını % 90 oranında azaltan baca gazının duman leke numarası ise en koyu renkli dairenin numarası, yani 9 olarak işaretlenerek elde edilmiştir. Ara leke numaraları için de aynı yol takip edilmiştir.
Herhangi bir duman leke numarasının izin verilebilir yansıma değişiminin sınırları, bağıl yansımanın ± % 3’ünü geçmemelidir.
Üzeri koruyucu bir plastik veya şeffaf malzemeyle kaplı duman ölçeği kullanıldığında, ölçeğin yapısı, süzgeç kağıdı üzerindeki duman lekelerini karşılaştırmak için duman ölçeğindeki lekelere bakıldığı sırada, her ikisinin de aynı kalınlıkta ve aynı sayıda şeffaf koruyucu tabaka altında görünürlüğünü sağlayacak şekilde olmalıdır.
Baca Gazında Fotometrik Yöntemle İslilik Ölçümü
Süzgeç kağıdındaki duman lekelerinin görsel olarak duman ölçeğindeki duman leke numaralarıyla karşılaştırılması sırasında olabilecek insan hataları, elde edilen deney lekelerinin uygun bir fotometre kullanılarak değerlendirilmesiyle giderilebilir.
Deney cihazına yerleştirilen süzgeç kağıdının belirli bir yüzey alanından belirli bir hacimde baca gazı geçirilir ve duman lekesi elde edilir. Süzgeç kağıdı, üzerindeki duman lekesi, fotometrenin ışık demeti yoluna gelecek şekilde yerleştirilerek ışık gönderilir ve süzgeç kağıdı üzerindeki duman parçacıklarından dolayı yansıyan ışığın azalma yüzdesi ölçülür.
Yukarıda belirtilen cihaz ve malzemelerle birlikte aşağıda belirtilen cihaz ve malzemeler kullanılır.
Fotometre: Elektrikli, yansıtmalı tip, fotoelektrik hücreli, süzgeç kağıdını tutacak tutucularla donatılmış olmalıdır. Fotometre, 45° açı ile üzerine düşürülen parlak gün ışığının 0°’de (dik açı ile) gözlendiğinde yansımasını ölçecek kapasitede ve ± % 2 doğrulukla % 10 – 90 arasında (temiz süzgeç kağıdına göre) fotometre okumaları verecek şekilde bir üç uyartılı (trisitimulus) yeşil renkli süzgeçle ve 45°, 0°’de yaklaşık olarak % 20, % 40, %60 ve % 80 parlak gün ışığının yansımasına karşılık gelen yansıtma standardları ile donatılmış olmalıdır.
Fotometrenin Ayarlanması
Temiz ve kullanılmamış bir süzgeç kağıdı, arkası magnezyum oksit (MgO) veya 45°, 0°’de üzerine düşürülen parlak gün ışığının % 75’inden fazlasını yansıtan bir madde ile boyanmış bir plakaya tutturulur. Plakaya tutturulan süzgeç kağıdı, fotometrenin ışın demeti yoluna yerleştirilir.
Fotometre, temiz süzgeç kağıdı yüzeyinin ışığı yansıtması % 100 yansımaya karşılık gelecek şekilde ayarlanır.
Duman leke numarası, yansıyan ışıktaki azalma yüzdesinin 10’a bölünmesiyle elde edilen sayı olarak rapor edilir.
